İlk Zaza’ca divan olma özeliğini taşıyan “Diwon Cebexçuri” yayınlandı. Bingöl Üniversitesi tarafından basılan divan, İlahiyat Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Abdulaziz Beki tarafından kaleme alındı.

Eser hakkında konuşan Prof. Dr. Abdulaziz Beki, Zaza’ca dilinin çok zengin bir muhtevaya sahip olduğunu söyledi. Dillerin, Kuran-ı Kerim’de Allah’ın ayetleri diye vasıflandırıldığını ifade eden Beki, “Yer ve gök nasıl Allah’ın ayetleriyseler dillerimizin ve renklerimizin farklı oluşu da Allah’ın ayetleridir.” dedi.

Yayınlanan divanın uzun yılların birikimi olan bir eser olduğunu belirten Beki, “Geçmişte bazı diller, anlamsız ve gereksiz bazı yasaklardan dolayı gelişemediler. Bunların başında Zazaca geliyor. Bu konuda bana bir heyecan geldi ve çalışmalara başladım. Kaleme aldığım Diwon Cebexçuri kitabı yılların birikimidir. Daha önce Kürtçe ve Osmanlıca şiirler yazdım ve Osmanlıcayı çok seviyorum. Divan Edebiyatı, Tanzimat Edebiyatı ve Servet-i Fünun bunların yazar ve şiirlerine hayranım ve bazılarını da ezberledim.” diye konuştu.

Dillerin önündeki yasaklar kalkınca Zazaca çalışmalara başladığını ifade eden Beki, “Zazaca çalışmalarıma başladım. Yazdım, test ettim. İçeriği zengin ve aynı zaman da kafiyeli olsun istedim. Uzun bir çalışma ardından Diwon Cebexçuri adıyla bu eser ortay çıktı. Bingöl üniversitesine bir hediyemiz olsun dedik. İnşallah faydalı olacaktır. Yaptığım bu çalışmalar sonucunda şunun farkına vardım. Zazaca dilinin pek çok dilden daha gelişmişliği vardır, kaide ve kural olarak. Daha doğrusu Zazaca zengin bir dildir.” dedi.

Dört dilde de şiir yazdığını belirten Beki, “Ahmed-î Xanî iki dille şiir yazmış. Ben de Zazaca olarak bir deneyeyim dedim, acaba olur mu ve çalışmaya başladım. Dört dille şiir yazdım ve bunlar 133 başlık altında toplam bin 500 beyitten oluşuyor.” diye belirtti.

Bingöl üniversitesine geldiğinde Zazaca dili ile ilgili çalışmalara biraz daha hız verdiğini belirten Beki, sözlerine şöyle devam etti: “Bingöl üniversitesinde tezli ve tezsiz olmak üzere yüksek lisans bölümleri açıldı. Yüksek lisansa 50 kişi alınacak ama 500’den fazla başvuru olmuştu. Dolayısıyla Zazaca’ya ilgi ve alakalı çok olduğu için neredeyse elimizde Zazaca kaynak yoktu. Arapça gramerine dayanarak, Zazaca gramer yazdım. Bütün dillerin mantığı ortaktır. Her dillin geçmişi ve geleceği vardır. Bir gramerin tespiti şiir ile olur. Bu şekilde çalışmalarımıza devam ettik ve güzel eserler ortaya çıktı.”

Diwon Cebexçuri kitabının editörü, Zaza Dili ve Edebiyatı Bölümü Öğretim Görevlisi Murat Varol ise kitabı teknik açıdan değerlendirerek şunları söyledi: “Klasik edebiyat, muhteva ve şekil özellikleri bakımından dinî eserdir. Özellikle Allah sevgisi veya korkusu, peygamberlere duyulan sevgi, manevi aşk, kutsal yerler, dinî ve ahlaki öğeler bu eserin temel konuları arasındadır. Zaza edebiyatındaki klasik metinler çoğunlukla mevlitler şeklinde yazılmıştır. Mevlitler dışında bir de siyer kitabı bulunmaktadır. Molla Abdulaziz Beki’nin divanı, yayımlanan Zazaca eserler arasında, şekil ve içerik bakımından ilk divan sayılabilecek bir eserdir. Eser aynı zamanda zengin içeriği, yalın ve akıcı dili ile dikkat çekmektedir.”

Divanda Zazaca, Türkçe ve Arapça şiirlerin de yer aldığını belirten Varol, “Ancak divan ağırlıklı olarak Zazaca içeriktedir. Divanda toplamda 133 şiir bulunmaktadır. Bunların içerisinde 2 Arapça şiir bulunmaktadır, divanın 9. bölümünün tamamı da Türkçe şiirlerden oluşmakta ve 11 şiir barındırmaktadır. Divanın 6. bölümünde ilk üç şiir ise tercümedir. Bunların dışında divanda bulunan bütün şiirler Zazaca yazılmıştır. Türkçe, Arapça ve tercüme şiirleri çıkarttığımızda geriye 117 Zazaca şiir kalmaktadır.” diye konuştu.

Divan toplamda bin 64 beyit, 164 dörtlük, 19 beşlik, bir de serbest vezinli bir şiir bulunduğunu vurgulayan Varol, “Divanda 9 Arapça beyit, 115 Türkçe beyit, 7 Türkçe dörtlük, 20 de tercüme beyit yer almaktadır. Türkçe, Arapça ve tercüme beyitlerin dışında kalan; 920 beyit, 157 dörtlük, 19 beşlik ise Zazaca’dır. Abdulaziz Beki’nin divanı 10 bölümden oluşmaktadır. Bu bölümler, “1.Xeritê Baweri, 2.Sadê Hicaz, 3.Nasihat/İrşad, 4.Keşkûl, 5.Ğezêl/Dêr/Kelom, 6.Yenê İlhom, 7.Faslon Hayat, 8.Gêmiyê Vaton, 9.Rewaqê Şi’ron Tırki, 10.Helqê Pêyin” şeklindedir. Bunların dışında divanın başında ve sonunda bölümlerden bağımsız olarak birkaç beyit bulunmaktadır.” ifadelerini kullandı. (Nihat Kanat-İLKHA)